Rodzicu bądź czujny!
W ostatnich latach rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych gwałtownie wzrasta i tworzy tzw. „nową zachorowalność”, obejmującą zaburzenia emocjonalne, trudności w nauce, problemy w zachowaniu oraz choroby psychiczne. Liczne badania potwierdzają alarmujący wzrost rozpowszechnienia się zaburzeń depresyjnych, lękowych oraz zaburzeń zachowania wśród młodzieży. Światowa Organizacja Zdrowia uznała zdrowie psychiczne młodych osób, w tym dzieci i młodzieży, za kluczowy obszar problemów, na który należy zwrócić szczególną uwagę.
Czynniki ryzyka depresji u dzieci i młodzieży
Wymienia się wiele aspektów składających się na ryzyko zaburzeń depresyjnych u dzieci i młodzieży. Należą do nich czynniki genetyczne, rodzinne, osobowe (psychologiczne) oraz związane z doświadczeniami życiowymi.
Okres nastoletni jest trudny pod wieloma względami. To czas intensywnych procesów i przemian na poziomie fizjologicznym, ale również okres, w którym młody człowiek szuka odpowiedzi na to, kim jest i jaki jest sens jego istnienia. Zmianie ulegają wymagania, jakie stawia świat, co również generuje wiele wyzwań. Wsparcie młodych osób w harmonijnym rozwoju wymaga zrozumienia tego, na jakim jego etapie akurat się znajdują.
Etap egocentryzmu
Nastolatki nierzadko wygłaszają zdecydowane poglądy, mając kłopot z przyjęciem stanowiska innych osób, nadmiernie koncentrują się na sobie i swoim postrzeganiu świata.
Dewaluowanie zdania młodych osób („Jak będziesz starszy, to zrozumiesz“/„Jesteś jeszcze za młody, żeby wszystko zrozumieć“) może odbierać im motywację do komunikowania się i dzielenia swoimi przeżyciami, potęgować poczucie niezrozumienia („i tak wiedzą lepiej“; „nikt mnie nie rozumie“), powodować rosnącą złość i chęć obrony swoich przekonań za wszelką cenę.
Uznanie punktu widzenia nastolatka, próba zrozumienia jego stanowiska bez nacisku, że nasza racja jest jedyną słuszną, łagodne wyjaśnienie, że sądzimy inaczej na jakiś temat lub w inny sposób coś przeżywamy, jest zaproszeniem do dialogu, który może być korzystny dla obu stron. Okazując szacunek temu, jak widzi świat nastolatek, sami możemy zyskać respekt i zaufanie młodej osoby.
Potrzeba samostanowienia
Już od najmłodszych lat dzieci są dumne, kiedy uda im się coś zrobić samodzielnie, zupełnie bez pomocy dorosłych. Lubią też naśladować rodziców w ich „dorosłych rolach“ – bawić się w dom czy przedstawicieli różnych zawodów.
U młodych nastoletnich potrzeba niezależności jeszcze bardziej wzrasta i powoduje szczególne przewrażliwienie na punkcie traktowania ich „jak dzieci“. Oczywistym jest, że osoby niepełnoletnie są zależne od dorosłych, nie tylko pod względem prawnym, co zapewnia im oparcie oraz bezpieczeństwo. Jak zatem pogodzić pragnienia i potrzeby młodych osób z rzeczywistością?
Potrzeba samostanowienia może być realizowana poprzez dawanie młodym możliwości wyborów różnych opcji (oczywiście w granicach tego, na co my mamy zgodę). Może to dotyczyć zarówno przedstawienia kilku możliwości pomocy w obowiązkach domowych (do wyboru), czy też różnych propozycji zadań podczas realizowanego tematu w trakcie lekcji / różnych wariantów wycieczek szkolnych do wyboru.
Przyczyny depresji w ujęciu psychologicznym
Depresja rozumiana jest jako efekt oddziaływania różnych czynników ryzyka (takich jak np. stresujące przeżycia, depresyjni rodzice, niska samoocena, niesprzyjająca sytuacja życiowa), które sprawiają, że jednostka ma więcej negatywnych niż pozytywnych doświadczeń (związanych np. z realizacją celów lub relacjami interpersonalnymi). Wcześniejsze doświadczenia wpływają na te bieżące, jak również na odczucia i działania, w efekcie podtrzymując zły nastrój, negatywne myślenie i niechęć do działania.
Błędy / zniekształcenia myślowe charakterystyczne dla depresji
Czarne okulary
Błąd polega na skupianiu się wyłącznie na negatywnych aspektach sytuacji z pominięciem elementów pozytywnych.
Myślenie czarno-białe
w kategoriach wszystko albo nic
Myślenie katastroficzne
Polega na skupianiu się na mało prawdopodobnym, najgorszym z możliwych, scenariuszu zdarzeń.
Wnioskowanie na podstawie emocji
Kiedy nasze emocje stają się bardzo silne, przesłaniają nam sposób, w jaki myślimy i coś postrzegamy. To, co myślimy, jest bardzo zależne od tego, co czujemy w danym momencie, a nie od faktów.
Wyolbrzymianie/umniejszanie
Kiedy nasze emocje stają się bardzo silne, przesłaniają nam sposób, w jaki myślimy i coś postrzegamy. To, co myślimy, jest bardzo zależne od tego, co czujemy w danym momencie, a nie od faktów.
Odrzucanie pozytywów
Polega na stronniczym ignorowaniu pozytywnych doświadczeń, podważaniu ich.
Czytanie myśli
Błędnie sądzimy, że znamy myśli innych osób, przekonanie to opieramy jedynie na obserwacji ich zachowania lub komunikacji niewerbalnej, a także zakładając najgorszy scenariusz.
Przepowiadanie przyszłości
Stronnicze przewidywanie negatywnych rezultatów zdarzeń bez oparcia w faktach.
Nadmierne uogólnianie
Polega na dokonywaniu pospiesznych uogólnień bez wystarczających dowodów lub wyciąganiu bardzo daleko idących wniosków na podstawie pojedynczego wydarzenia.
Personalizacja/obwinianie
Przypisywanie sobie odpowiedzialności za zdarzenia, na które nasz wpływ jest ograniczony lub znikomy.
Stwierdzenia typu „muszę i powinienem”
To błąd związany ze zbyt wygórowanymi wymaganiami, jakie sami stawiamy przed sobą, gdy z góry wydaje się niemożliwe ich spełnienie.
Depresja związana jest silnie z negatywnymi konsekwencjami psychospołecznymi, w tym nadużywaniem substancji, porzuceniem nauki, problemami zdrowotnymi i upośledzonymi relacjami interpersonalnymi.
